Зардуштийлик динининг муқаддас китоби-“Авесто”га ўрнатилган рамзий ҳайкал ва боғ мажмуа Урганч шаҳридан оқиб ўтувчи Шовот каналининг ўнг соҳилида жойлашган.

Авесто боғ-мажмуаси Халқаро ЮНЕСКО ташкилотининг 2000 йилдаги 30-сессияси ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 110-сонли махсус қарори билан, Авесто китоби яратилганлигининг 2700 йиллигига бағишлаб бунёд этилган. Авесто боғ мажмуаси 2001 йил 3 ноябр куни Ўзбекистон Республикасининг биринчи президенти Ислом Каримов (1938-2016) томонидан тантанали равишда очилган.

Мажмуанинг умумий сатҳи 20 гектар бўлиб, Авесто ёдгорлиги, амфитеатр, дам олиш жойлари ва боғдан иборат. Авесто ёдгорлигининг баландлиги 16 метр бўлиб, унинг лойиҳасини меъмор Полвонназар Солаев яратган.

Зардуштийларнинг муқаддас “Авесто” китобида олам тўрт нарса- тупроқ, сув, олов, ҳаводан ташкил топганлиги ёзилган. Авесто ёдгорлигини яратишда мазкур тўрт жиҳат назарда тутилган. Доирасимон ёйлар оламнинг чексизлиги ва дунёнинг тўрт томонини кўрсатиб туради.

Ёдгорлик марказидаги рамзий мармар китобда: ўзбек ва инглиз тилларида: “Эзгу ният, Эзгу сўз ва Эзгу амал” деган зардуштийлар эътиқодига айланган сўзлар ёзилган.

Авесто боғ-мажмуасида “Олтин мерос” халқаро фонди Хоразм вилоят бўлимининг музейи жойлашган бўлиб, у 8 бўлимдан иборат.Музейда 2 мингдан ортиқ Хоразм тарихи ва “Авесто” яратилган давр акс этдирилган экспонатлар, ҳунармандчилик ва сопол буюмлари, нумизматик ва этнографик ашёлар, кўплаб араб ёзувидаги китоблар мавжуд.

Жалолиддин Мангуберди мажмуаси 1999 йилда Ж.Мангуберди таваллудининг 800 йиллиги муносабати билан Урганч шаҳрининг марказида Шовот каналининг сўл соҳилида бунёд этилди. Мажмуа шарқона дарвоза, фавворалар, Жалолиддин Мангубердининг улкан ҳайкали ва 15 гектар боғдан иборат.

Мажмуа 1999 йил 5 ноябрда Ўзбекистоннинг биринчи Президенти И.А.Каримов томонидан тантанали равишда очилган.

Мажмуа марказида Жалолиддин Мангубердининг 14,5 метрлик салобатли ҳайкали жойлашган. Ёдгорлик мамлакатимиздаги энг баланд монументлардан бири ҳисобланади. Монумент постаменти қизил гранитдан, ҳайкалнинг ўзи эса бронзадан ясалган. Монумент лойиҳаси муаллифи хоразмлик меъмор Полвонназир Салаев ҳисобланади. Ҳайкални Тошкентлик ҳайкалтарошлар Илҳом ва Камол Жабборовлар яратишган. Мангуберди сиймосини яратишда Ўзбекистон бадиий академиясининг ҳақиқий аъзоси Тўра Қурёзовнинг шу давр асарларидан келиб чиқиб чизган расми асос қилиб олинган. Тўра Қурёзов ушбу асари учун “Ўзбекистон халқ рассоми” унвонига сазовор бўлган.

Мажмуанинг асосий кириш қисмида мовий рангдаги гумбаз билан ёпилган дарвоза мавжуд. Дарвозанинг ҳар икки қанотига ўнтадан жило берилган Хоразм миллий ҳунармандчилигига оид ёғоч ўйма устун ўрнатилган. Олдинда улкан фавора, ичкарида яна учта фаввора бунёд қилинган.

Ж.Мангуберди (1199-1231) Хоразмшоҳлар давлатининг сўнгги подшоҳи бўлиб,Чингизхон бошчилигидаги мўғулларга қарши узоқ йиллар кураш олиб борган миллий қаҳрамон ҳисобланади.Жалолиддин Мангуберди бутун дунёда Чингизхон ва унинг лашкарларига қарши энг катта зарба берган ҳарбий қўмондон сифатида тан олинган.Унинг жанг майдонларидаги жасоратига ҳатто Чингизхон ҳам тан бериб, “агарда имкони бўлганида 4 ўғлимни Жалолиддинга алмаштирган бўлардим” дея юқори баҳо берган.

Мустақилликдан кейин Жалолиддин Мангубердининг озодлик учун курашига юқори баҳо берилган ҳолда 1999 йил ноябрида 800 йиллик таваллуд санаси тантанали нишонланди.Шунингдек, “Жаллолиддин Мангуберди” ордени таъсис қилинди, боғ-мажмуа ва ҳайкали барпо қилинди.

Ал-Хоразмий майдони Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти Ислом Каримовнинг ташаббус ва тавсиялари асосида 2006 йилда бунёд этилган.

Майдон атрофида Хоразм вилояти ҳокимлиги,вилоят кенгашлар уйи, маданият ва аҳоли дам олиш маскани,Ўзсаноатқурилишбанк, Агробанкларнинг вилоят бошқармалари, Огаҳий номидаги вилоят мусиқали драма театри бинолари жойлашган.

Ал-Хоразмий майдони ҳақиқий маънода Урганч шаҳрининг юрагига айланган. Мажмуа Урганч Халқаро аэропорт билан Урганч темир йўл вокзалини боғловчи Ал-Хоразмий кўчасининг қоқ марказида қурилган. Майдон шарқ ва ғарб томонларидан муҳташам аркалар ва гўзал фавворалар билан бошланади. Майдон марказида, аэропорт ва темирйўл шоҳбекатини боғловчи йўл бўйида замонавий курант ўрнатилган. Вилоят ҳокимлиги кенгашлар уйи биноси олдида ярим доира тўрт устунли арка билан буюк бобомиз Ал-Хоразмийнинг бронзадан ишланган ҳайкали ўрнатилган.

783 йили Хивада таваллуд топган алломанинг тўлиқ исми Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий эди. Табиатан иқтидорли бўлган Муҳаммад Хива, Кат ва Гурганж мадрасаларида таҳсил олгач, нафақат табиий фанларни, балки араб, ҳинд, форс, юнон, яҳудий ва сурёний тилларини ҳам мукаммал ўрганди.Хоразм, Марв мадрасаларида мударрислик қилди. Ҳисоб ва илми нужум фанлари бўйича тадқиқотлар олиб бориб, Марв ҳукмдори ал-Маъмун эътиборини қозонди.Ал-Маъмун 813 йилда халифалик тахтига чиққач, Марвдаги олимларни, шу жумладан Ал-Хоразмийни ҳам Бағдодга олиб кетган..

Бағдоддда яратиб берилган шароит туфайли ал-Хоразмий Баҳозиргача ўз қимматини йўқотмаган “Ал-жабр вал-муқобала”, “Ҳисоб ал-Ҳинд”, “Зижи Хоразмий”, “Китоб ат –тарих”, “Китоб сурат ал-Арз”, “Китоб ал-амал устурлаб”, “Қуёш соати тўғрисида китоб” каби асарлар ёзиб, ўз даврида бемисл хизмат қилди. Айниқса, саноқ тизимидаги чалкашликлар, ҳаётий бир қоиданинг йўқлиги кўплаб қийинчиликларни туғдирар эди. Бу ечимни ал-Хоразмий кашф этди. Яъни, саноқ тизимига “о” сонини киритиб, 10 лик тизимни тўлдирди.

Бундан ташқари, аллома бошчилигидаги етмиш нафар олим дунё харитасини тузиш бўйича иш олиб боришган.Ал-Хоразмийнинг ўзи эса 827 йили она заминимиз катталигини аниқлаш мақсадида ер меридианининг бир градусини ўлчаб чиқди. Меридиан градуси узунлиги ўрта ҳисобда 112 км.га тенг қилиб олинган бўлиб, бу аниқ натижадир.

Ал-Хоразмийнинг инсоният тараққиётига қўшган ҳиссаси 10 лик саноқ тизимини яратишдан ташқари, кўп илдизли тенгламаларни ечиш усуллари, синус, косинус, тангенс қоидаларини 9 асрдаёқ кашф қилганлиги билан ҳам боғлиқ.

Муҳаммад Мусо ал-Хоразмий (783-850) нинг ўзи яратган кашфиётлари, қомусий билим соҳиби бўлгани туфайли инсоният тафаккури хазинасига беқиёс улуш қўшган аллома сифатида тарихда қолди.

Урганч шаҳридаги Ал-Хоразмий майдони буюк аждодимизнинг инсоният цивилизациясига қўшган ана шу катта ҳиссасига ҳурмат маъносида бунёд қилинган.